15 marca 2018 roku weszły w życie nowe przepisy, dotyczące uprawnień kuratorów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółkach akcyjnych. To koniec tzw. „spółek widm”, które nie powołały zarządu lub wręcz odwołały zarząd, uchylając się w ten sposób od obowiązków względem swoich kontrahentów, uniemożliwiając im np. dochodzenie roszczeń. Obecnie kurator powołany przez sąd rejestrowy może szybciej i sprawniej doprowadzić do powołania nowego zarządu i ewentualnie przeprowadzić procedurę likwidacji spółki, a także przejąć i zarządzać taka spółką w zakresie niezbędnym do dalszego funkcjonowania. Brak zarządu nie jest już przeszkodą do toczenia procesów przeciwko spółce, co z pewnością ucieszy wszystkich wierzycieli zmęczonych staraniami o przeprowadzenie procesu likwidacji, które często kończyły się fiaskiem

Jak było do tej pory?

Dotychczas, gdy spółka z o.o lub spółka akcyjna nie posiadała wyznaczonych organów, sąd rejestrowy, mógł ustanowić w niej kuratora. Kurator miał za zadanie postarać się o powołanie  zarządu, a w razie potrzeby o likwidację takiej spółki.

W praktyce wyglądało to tak, że gdy sąd rejestrowy samodzielnie ustalił lub został poinformowany o braku zarządu spółki wyznaczał kuratora, który miał „postarać się o powołanie” zarządu. Do zadań kuratora należało ustalenie aktualnych wspólników spółki (lub innych osób uprawnionych do powołania organów) i zaproszenie ich do odbycia zgromadzenia wspólników, podczas którego wybiorą nowych członków zarządu.

Procedura w opisanym kształcie cechowała się niską skutecznością, z powodu małej aktywności sądu rejestrowego i zjawiskiem „porzucania” spółek przez zarządy i wspólników zamiast wszczynania dość czasochłonnej i sformalizowanej likwidacji. Sąd rejestrowy podejmował się wszczęcia procedury likwidacji z urzędu dopiero po uzyskaniu informacji od kuratora o braku powodzenia jego misji. Cierpieli na tym głównie wierzyciele spółek, których postępowania sądowe przeciwko spółce były zawieszane do czasu wyboru organów uprawnionych do reprezentacji, co prowadziło do przewlekłości i rozmycia odpowiedzialności za zobowiązania takich spółek.

Wyobraźmy sobie sytuację, w której po latach prowadzenia sprawy sądowej o zapłatę, nasz przeciwnik w świadomości zbliżającego się wyroku zasądzającego świadczenie na naszą rzecz, odwołuje swój zarząd, przez co postępowanie sądowe jest zawieszane do czasu usunięcia braków w reprezentacji. Albo sytuację, w której jesteśmy właścicielem nieruchomości, którą kiedyś wynajmowaliśmy na cele biurowe, a obecnie na naszym adresie zarejestrowanych jest kilkanaście spółek, które nie prowadzą faktycznej działalności od kilku lat. Wiąż jednak pamiętają o nich wierzyciele, czy urzędnicy skarbowi, o zapłacie nam należnego czynszu nawet nie wspominając. W praktyce występuje wiele przypadków, w których potrzeba instrumentu, dzięki któremu sprawy będą mogły się dalej toczyć, czyli kuratora, który będzie przykładowo reprezentował spółkę, czy składał wnioski do rejestru przedsiębiorców o wykreślenie nieaktualnego adresu siedziby. Wcześniej funkcjonujące uprawnienie kuratora jedynie do doprowadzenia do powołania nowego zarządu nie odpowiadało potrzebom obrotu gospodarczego.

Jak jest obecnie ?

W przypadku braku organu spółki lub braków w jego składzie sąd rejestrowy (KRS) na wniosek zainteresowanej strony powoła kuratora, który będzie obowiązany reprezentować osobę prawną oraz prowadzić jej sprawy w granicach określonych w wydanym przez sąd zaświadczeniu. Potencjalnie będzie mógł zatem podejmować takie same czynności jak zarząd spółki. Jeżeli sąd uzna to za konieczne, to kurator będzie mógł przykładowo uzyskać dostęp do rachunku bankowego spółki, wejść do jej siedziby, zawierać umowy, kontynuować współpracę z kontrahentami, czy podejmować decyzję w sprawach pracowniczych. Jedynym ograniczeniem jego działań będzie konieczność uzyskania zezwolenia sądu rejestrowego na zbycie lub nabycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz wszelkie transakcje na nieruchomościach. Zakres spraw, w jakich kurator będzie mógł podjąć czynności będzie wskazywany we wniosku o powołanie kuratora, jednakże Sąd powołujący kuratora nie będzie związany zakresem żądania, co oznacza, że będzie mógł dowolnie kształtować kompetencje kuratora.

W przypadkach uzasadnionych ważnym interesem społecznym lub bezpieczeństwem obrotu, sąd rejestrowy będzie mógł wszcząć postępowanie o wyznaczenie kuratora dla spółki z urzędu, czyli bez konieczności składania odrębnego wniosku przez zainteresowanych.

Osobami zainteresowanymi tym, żeby spółka była odpowiednio reprezentowana są najczęściej byli pracownicy, wierzyciele, Naczelnicy Urzędów Skarbowych, Sędziowie orzekający w postępowaniach przeciwko spółce, czy właściciele nieruchomości, których adres był zgłoszony do KRS. Mogą oni złożyć wniosek do sądu rejestrowego o powołanie kuratora spółki, w którym wskażą jakie czynności powinny zostać podjęte przez spółkę bez zarządu. Przedsiębiorcy mogą przykładowo żądać, żeby kurator w imieniu spółki dokonał zapłaty należnej im kwoty z tytułu wykonania umowy, czy żeby wykonał określone obowiązku spoczywające na spółce.

Oznacza, to m.in. że łatwiej można przeciwdziałać przeszkodzie wstrzymującej procesy sądowe, postępowania upadłościowe, czy sprawy administracyjne, polegającej na składaniu rezygnacji przez członków zarządów. Również sądy prowadzące rozmaite postępowania przeciwko spółce, na mocy znowelizowanych przepisów kodeksu postępowania cywilnego będą mogły samodzielnie wyznaczać kuratorów spółki do wszystkich czynności łączących się z danymi sprawami. Tzw. „kuratorzy procesowi” będą pełnili swoje funkcje do czasu ustanowienia kuratora przez sąd rejestrowy w trybie opisanym wcześniej. Powoływanie kuratorów do poszczególnych spraw znacznie przyspieszy ich rozpoznanie, dzięki czemu przedsiębiorcy zwiększą szansę na zaspokojenie swoich roszczeń.

Autor: Franciszek Horała