W toku prowadzenia przez spółkę komandytową działalności gospodarczej pojawić się mogą sytuacje, które z mocy prawa lub decyzji wspólników będą prowadzić do rozwiązania spółki. O jakich sytuacjach mowa? Czy samo ich wystąpienie powoduje, że spółka zostaje rozwiązana? Jakie są możliwości zakończenia działalności spółki? Czy możliwe jest zapobieżenie rozwiązaniu spółki komandytowej pomimo zaistnienia ku temu przesłanek?

Przyczyny rozwiązania spółki

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, rozwiązanie spółki komandytowej powodują:

1. przyczyny przewidziane w umowie spółki,
2. jednomyślna uchwała wszystkich wspólników o rozwiązaniu spółki,
3. ogłoszenie upadłości spółki,
4. śmierć komplementariusza lub ogłoszenie jego upadłości,
5. wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika,
6. prawomocne orzeczenie sądu.

Przyczyny przewidziane w umowie spółki

W umowie spółki wspólnicy przewidzieć mogą rozmaite przyczyny rozwiązania spółki. Najczęstszą taką przyczyną jest natomiast upływ czasu trwania spółki. W razie, gdy ziści się którakolwiek z przyczyn rozwiązania spółki wskazana w umowie, na wspólnikach ciąży obowiązek podjęcia dalszych działań zmierzających do rozwiązania spółki. Nie jest przy tym konieczne potwierdzanie wystąpienia tej przyczyny przez wspólników i podejmowanie w tym zakresie dodatkowej uchwały o rozwiązaniu spółki.

Uchwała wspólników

Kolejną przyczyną rozwiązania spółki komandytowej jest podjęcie uchwały o rozwiązaniu spółki przez wszystkich wspólników spółki, jednomyślnie. Uchwała taka podjęta może zostać na każdym etapie funkcjonowania spółki, niezależnie także od tego czy spółka została zawiązana na czas oznaczony czy nieoznaczony. Obowiązujące przepisy nie wskazują wprost czy dla takiej uchwały wymagana jest forma aktu notarialnego czy też wystarczająca będzie zwykła forma pisemna. Jedynie w przypadku spółki, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy udostępnionego w systemie teleinformatycznym Ministerstwa Sprawiedliwości (czyli w tzw. trybie S24), przepisy przewidują, że uchwała o rozwiązaniu spółki może zostać podjęta przy wykorzystaniu wzorca uchwały udostępnionego w tym systemie.

Ogłoszenie upadłości spółki

Przyczyną rozwiązania spółki komandytowej jest także ogłoszenie upadłości spółki. W tej sytuacji rozwiązanie spółki następuje po zakończeniu postępowania upadłościowego. W przypadku jednak, gdy postępowanie upadłościowe zostanie zakończone w wyniku zaspokojenia wszystkich wierzycieli w całości lub zatwierdzenia układu albo gdy postępowanie upadłościowe zostanie uchylone lub umorzone, spółka komandytowa nie ulegnie rozwiązaniu.

Śmierć komplementariusza i ogłoszenie jego upadłości

Śmierć komplementariusza należy rozumieć szeroko. W przypadku więc, gdy komplementariusz nie jest osobą fizyczną a osobą prawną bądź jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną także ustanie bytu prawnego takiego podmiotu stanowi przyczynę rozwiązania spółki. Zasadniczo jedynie śmierć komplementariusza powoduje rozwiązanie spółki komandytowej, zgodnie z obowiązującymi przepisami śmierć komandytariusza nie stanowi bowiem przyczyny rozwiązania spółki.

Wypowiedzenie umowy spółki

Powodem rozwiązania spółki może być także wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika. Prawo do złożenia wypowiedzenia przysługiwać będzie wspólnikowi jeżeli spółkę zawarto na czas nieoznaczony, zasadniczo na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego.

Zaznaczyć trzeba natomiast, że uprawnienie do wypowiedzenia umowy spółki przysługuje także wierzycielowi wspólnika i również ono stanowi przyczynę rozwiązania spółki. Aby skorzystać z tego uprawnienia konieczne jest spełnienie następujących warunków:

1. w ciągu ostatnich sześciu miesięcy przeprowadzono bezskutecznie egzekucję z ruchomości wspólnika,
2. wierzyciel na podstawie tytułu egzekucyjnego uzyskał zajęcie roszczeń służących wspólnikowi w przypadku jego wystąpienia lub rozwiązania spółki.

W takiej sytuacji, wierzyciel może wypowiedzieć umowę spółki (także zawartą na czas oznaczony) na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego a jeżeli umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może skorzystać z terminu umownego. Omawianego uprawnienia nie można wyłączyć w umowie spółki.

Rozwiązanie spółki przez sąd

Spółkę rozwiązać może także sąd. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, każdy wspólnik może z ważnych powodów żądać rozwiązania spółki przez sąd. Przyczynę rozwiązania spółki komandytowej stanowić będzie w tej sytuacji prawomocne orzeczenie sądu o rozwiązaniu spółki.

Kiedy spółka zostaje rozwiązana?

Zasadniczo samo wystąpienie przyczyn rozwiązania spółki nie powoduje automatycznie zakończenia jej działalności. W sytuacji więc, gdy w toku działalności spółki zaistnieje jedna z opisanych wyżej sytuacji, konieczne będzie podjęcie dalszych działań zmierzających do ustania bytu spółki – przeprowadzenie likwidacji lub rozwiązanie spółki bez przeprowadzania likwidacji. Wymóg podjęcia przez wspólników spółki dodatkowych działań nie będzie jednak dotyczył przypadku, gdy dojdzie do ogłoszenia upadłości spółki komandytowej. Niezależnie od powyższego, faktyczne rozwiązanie spółki następuje zawsze dopiero z chwilą wykreślenia jej z rejestru przedsiębiorców KRS.

Likwidacja spółki

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, przeprowadzenie procesu likwidacji spółki jest podstawowym sposobem zakończenia jej bytu prawnego. Proces likwidacji prowadzony jest przez likwidatora (lub likwidatorów) powołanego przez wspólników lub sąd.

Proces likwidacji rozpoczyna się od zgłoszenia do sądu rejestrowego otwarcia likwidacji. Uprawniony i zobowiązany do dokonania takiego zgłoszenia jest każdy likwidator spółki. Zgłaszając otwarcie likwidacji spółki komandytowej, likwidatorzy zobowiązani są także zgłosić nazwiska i imiona likwidatorów oraz ich adresy, sposób reprezentowania spółki przez likwidatorów i wszelkie w tym zakresie zmiany, nawet gdyby nie nastąpiła żadna zmiana w dotychczasowej reprezentacji spółki. W przypadku likwidatorów powoływanych przez sąd, ich wpis i wykreślenie następuje z urzędu. Na dzień otwarcia likwidacji likwidatorzy sporządzają bilans rozpoczęcia likwidacji. Następnie przystępują do czynności likwidacyjnych, a więc:

1. zakończenia bieżących interesów spółki komandytowej,
2. ściągnięcia jej wierzytelności,
3. wypełnienia jej zobowiązań,
4. upłynnienia należącego do niej majątku.

Nowe interesy spółka może podejmować tylko w przypadku, gdy jest to niezbędne do ukończenia spraw w toku. Gdy likwidacja spółki trwa dłużej niż rok, likwidatorzy sporządzają za każdy rok obrotowy trwania postępowania likwidacyjnego sprawozdanie finansowe. Po wykonaniu czynności likwidacyjnych, likwidatorzy sporządzają bilans zakończenia likwidacji, a następnie zgłaszają zakończenie likwidacji do sądu rejestrowego, wraz z wnioskiem o wykreślenie spółki z rejestru Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o wykreśleniu spółki z rejestru następuje jej rozwiązanie, czyli utrata przez spółkę komandytową bytu prawnego.

Księgi i dokumenty spółki, po jej wykreśleniu z rejestru przedsiębiorców, oddaje się na przechowanie wspólnikowi lub osobie trzeciej, wyznaczonej przez wspólników lub sąd, na okres nie krótszy niż pięć lat. W przypadku braku zgody wspólnika lub osoby trzeciej, przechowawcę wyznacza sąd rejestrowy. Wspólnicy i osoby mające interes prawny mają prawo przeglądać księgi i dokumenty rozwiązanej spółki.

Jak widać, katalog czynności jakich należy dokonać w toku likwidacji jest szeroki. Z tego względu, postępowanie likwidacyjne może być czasochłonne i może wymagać znacznego zaangażowania likwidatorów i wspólników spółki. Ponadto, konieczność dokonywania zgłoszeń do rejestru przedsiębiorców KRS, chociażby w zakresie otwarcia likwidacji czy też zmian likwidatorów, wymaga ze strony spółki także zaangażowania środków finansowych.

Rozwiązanie spółki bez przeprowadzania likwidacji

Pomimo, że jak wskazano wyżej przeprowadzenie procesu likwidacji spółki jest podstawowym sposobem zakończenia jej bytu prawnego, obowiązujące przepisy przewidują możliwość innego zakończenia działalności spółki. Taki nielikwidacyjny sposób rozwiązania spółki powinien być uzgodniony przez wspólników, czy to na etapie zawierania umowy spółki czy już w toku funkcjonowania spółki komandytowej. Przy tym pamiętać należy, że gdyby uzgodnienie takie miało zostać dokonane po zaistnieniu powodu rozwiązania spółki w postaci wypowiedzenia umowy spółki przez wierzyciela wspólnika lub ogłoszenia upadłości komplementariusza, będzie ono wymagało zgody odpowiednio wierzyciela lub syndyka. Brak zgody będzie oznaczał, że spółka musi przeprowadzić likwidację.

Wśród sposobów nielikwidacyjnego rozwiązania spółki komandytowej wyróżnić możemy między innymi:

1. podział majątku spółki pomiędzy wspólników,
2. przejęcie przedsiębiorstwa spółki przez jednego lub kilku wspólników z obowiązkiem rozliczenia się z pozostałymi wspólnikami,
3. zbycie przedsiębiorstwa spółki osobie trzeciej,
4. wniesienie przedsiębiorstwa spółki w formie aportu wspólników do nowozałożonej spółki lub spółki już istniejącej.

Proces nielikwidacyjnego rozwiązania spółki prowadzą jej wspólnicy i to oni także są odpowiedzialni za złożenie wniosku o wykreślenie spółki z rejestru przedsiębiorców.

Gdy spółka nie posiada już majątku do podziału, wspólnicy mogą złożyć wniosek o jej wykreślenie z rejestru przedsiębiorców. Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o wykreśleniu spółki z rejestru następuje jej rozwiązanie, czyli utrata przez spółkę komandytową bytu prawnego.

Zasady przechowywania ksiąg i dokumentów spółki, po jej wykreśleniu z rejestru przedsiębiorców, są analogiczne jak w przypadku przeprowadzenia likwidacji.

Przyjęcie takiego sposobu rozwiązania spółki powoduje, że rozwiązanie spółki może nastąpić w czasie zdecydowanie krótszym niż miałoby to miejsce w przypadku likwidacji spółki. Nie będzie bowiem konieczności dokonywania szeregu czynności likwidacyjnych. Spółka oszczędzi też potencjalnie na kosztach zgłoszeń do rejestru przedsiębiorców KRS.

Przejęcie majątku przez wspólnika

Na uwagę, w kontekście sposobów rozwiązania spółki komandytowej, zasługuje jeszcze jedna możliwość zakończenia bytu spółki przewidziana przez obowiązujące przepisy. Otóż, jeżeli w spółce składającej się z dwóch wspólników po stronie jednego z nich zaistnieje powód rozwiązania spółki, sąd może przyznać drugiemu wspólnikowi prawo do przejęcia majątku spółki z obowiązkiem rozliczenia się z występującym wspólnikiem. Jeżeli sąd uwzględni powództwo drugiego wspólnika,  przysądzając wspólnikowi występującemu z żądaniem własność majątku spółki, przedsiębiorstwo spółki stanie się przedsiębiorstwem tego wspólnika. Rozwiązana spółka zostanie wykreślona z rejestru KRS bez przeprowadzenia likwidacji, a wspólnik, który przejął majątek spółki, będzie musiał rozliczyć się z drugim wspólnikiem.

Podatkowe skutki zakończenia działalności spółki

Zarówno dla wspólników będących osobami fizycznymi jak i dla tych będących osobami prawnymi, otrzymanie majątku spółki komandytowej w wyniku jej likwidacji pozostanie neutralne na gruncie podatku dochodowego. Ewentualny przychód może się u nich pojawić dopiero na etapie sprzedaży niepieniężnych składników majątku otrzymanych w związku z likwidacją spółki. Jak wskazuje się w bieżących stanowiskach organów podatkowych powyższe aktualne będzie także w przypadku rozwiązania spółki osobowej bez przeprowadzania likwidacji.

Likwidacja spółki może natomiast powodować poważne konsekwencje na gruncie podatku VAT, które należy wziąć pod uwagę przy planowaniu procesu likwidacji spółki i wykreślenia spółki z rejestru czynnych podatników VAT. Przed zakończeniem procesu likwidacji wspólnicy powinni również zabezpieczyć środki niezbędne do zapłaty podatku VAT za ostatni okres działalności.

Czy można zapobiec rozwiązaniu spółki?

W zależności od tego z którą z przyczyn rozwiązania spółki mamy do czynienia, wspólnicy chcąc dalej prowadzić działalność pomimo wystąpienia przyczyny rozwiązania spółki komandytowej mogą próbować przedłużyć jej byt prawny. Będzie to możliwe w przypadku gdy:

1. pomimo istnienia przyczyn rozwiązania, przewidzianych w umowie, spółka kontynuuje prowadzenie działalności za zgodą wszystkich wspólników,
2. pomimo śmierci lub ogłoszenia upadłości komplementariusza oraz pomimo wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika lub jego wierzyciela, umowa spółki tak stanowi lub pozostali wspólnicy tak postanowią.

Autor:  Karolina Durbacz, radca prawny, doradca podatkowy