Każda interwencja w strukturę, wygląd, czy substancję zabytku wymaga ścisłego przestrzegania przepisów. Niedopełnienie obowiązku uzyskania odpowiednich pozwoleń przed przystąpieniem do prac konserwatorskich może skutkować poważnymi konsekwencjami prawnymi. W Polsce ochrona zabytków regulowana jest przede wszystkim przez ustawę z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (dalej: „Ustawa o ochronie zabytków”), która określa m.in. katalog czynności wymagających pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. O tym, jakie obiekty stanowią zabytek wspominaliśmy w poprzednim artykule pt. Rewitalizacja kamienicy – ochrona prawna zabytków a inwestowanie w kamienice (kliknij i czytaj). W dzisiejszym wpisie skupimy się przede wszystkim na konsekwencjach nieprzestrzegania przepisów Ustawy o ochronie zabytków.

Jakie prace wymagają wcześniejszego uzyskania zezwolenia?

W zależności od zakresu planowanych prac zezwolenia na prace konserwatorskie dzielą się na kilka typów, przy czym zamknięty katalog takich czynności uregulowany został w art. 36 Ustawy o ochronie zabytków. Pozwolenie jest decyzją uznaniową, co oznacza, że organ ochrony zabytków udziela go opierając się na własnej, niezwiązanej przepisami prawa opinii.

Przede wszystkim zezwolenia wymaga prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, w tym prac polegających na usunięciu drzewa lub krzewu z nieruchomości lub jej części będącej wpisanym do rejestru parkiem, ogrodem lub inną formą zaprojektowanej zieleni; oraz wykonywanie robót budowlanych w otoczeniu zabytku.

Zgodnie z ustawową definicją, poprzez „prace konserwatorskie” należy rozumieć działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań, a z kolei„roboty budowalne” oznaczają roboty w rozumieniu prawa budowalnego tj. budowę (wykonywanie obiektu budowlanego w określonym miejscu, a także odbudowę, rozbudowę, nadbudowę obiektu budowlanego;), a także prace polegające na przebudowie, montażu, remoncie lub rozbiórce obiektu budowlanego.

Do prac konserwatorskich zaliczymy zatem zarówno tzw. remont bieżący, jak i bardziej skomplikowane prace przy elewacji, wymianę stolarki okiennej, rynien czy innych elementów mogących wpłynąć na wygląd i strukturę obiektu wpisanego do rejestru zabytków.

Należy pamiętać, że pozwolenie konserwatorskie nie jest decyzją administracyjną uprawniającą do wykonywania robót budowlanych przy zabytku, lecz warunkuje jedynie możliwość złożenia wniosku o wydanie pozwolenia na budowę.Oprócz samego pozwolenia na prowadzenie prac, decyzja składa się z warunków i obowiązków nałożonych przez organ ochrony zabytków, które dotyczyć mogą np. sposobu przeprowadzania prac, wymagań dotyczących kwalifikacji osób pracujących przy zabytku,prowadzenia odpowiedniej dokumentacji, opracowania postępowania z zabytkiem po ukończeniu prac oraz informowania organu o zmianach mogących wpłynąć na zabytek. Organ ochrony zabytków może również przeprowadzać kontrole obiektu zabytkowego zarówno w trakcie prowadzenia prac, jak i po ich ukończeniu, zakończone protokołem wraz z pokontrolnymi zaleceniami, których niewykonanie, może wiązać się z nałożeniem kary administracyjnej.

Choć organy praktykują wydawanie pozwoleń konserwatorskich na czas określony to zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą, termin ten ma charakter jedynie instrukcyjny. Oznacza to, że brak jest konsekwencji przekroczenia terminu wyznaczonego przez konserwatora, pod warunkiem posiadania ważnego pozwolenia na budowę. Mimo to, lepiej jest jednak ponawiać pozwolenie po jego wygaśnięciu.

Jakoże warunkiem wydania pozwolenia na budowę jest pozwolenie konserwatorskie, istotne jest by w pierwszej kolejności złożyć odpowiedni wniosek do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

W przypadku obiektu znajdującego się jedynie w gminnej ewidencji zabytków, nie ma konieczności uzyskiwania pozwolenia od Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na prowadzenie prac. Przy wydawaniu pozwolenia na budowę, to organ odpowiedzialny za wydanie tego pozwolenia współpracuje z konserwatorem, uzgadniając warunki realizacji inwestycji. Proces ten odbywa się bez udziału inwestora i nie wymaga od niego podejmowania dodatkowych działań.

Proces ubiegania się o pozwolenie WKZ

Przed rozpoczęciem robót należy złożyć wniosek do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków (bądź ich delegatur) właściwego dla miejsca położenia zabytku, przy którym będą wykonywane prace. Do wniosku należy załączyć projekt budowlany, część projektu budowlanego w zakresie niezbędnym do oceny wpływu planowanych robót budowlanych na zabytek albo program robót budowlanych jak i dokument potwierdzający posiadanie prze wnioskodawcę tytułu prawnego do korzystania z zabytku.

Złożenie wniosku wiąże się z opłatą skarbową w wysokości 82 zł. Wniosek powinien zostać rozpatrzony w terminie nie dłuższym niż miesiąc (w razie przekroczenia terminu wnioskodawcy przysługuje ponaglenie i w dalszej kolejności skarga na bezczynność).

Warto w tym wypadku skorzystać z usług profesjonalnego pełnomocnika, który pozwoli dopełnić wszelkich formalności, znacząco zmniejszając wystąpienie braków formalnych wniosku, oszczędzając jednocześnie cenny czas inwestora i gwarantując działanie zgodnie z prawem oraz pomocy doświadczonego architekta, który zadba o aspekty związane z projektową częścią inwestycji.

Konsekwencje działania bez zgody konserwatora – sankcje administracyjnoprawne i sankcje karne

Działając przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków bez pozwolenia bądź wbrew jego treści, narażamy się na znaczne konsekwencje. Oprócz sankcji administracyjno-prawnych wiążących się z obowiązkiem przywrócenia zabytku do stanu poprzedniego w przypadku działania bez, bądź wbrew pozwoleniu konserwatorskiemu, należy liczyć się z nałożeniem kary administracyjnej w wysokości od 500 do 500 000 zł- o czym wspominaliśmy w poprzednim wpisie na naszym blogu.

Co więcej, osoba odpowiedzialna za działanie bez zezwolenia np. inwestor zlecający wykonanie robót, może odpowiadać karnie. Ustawa o ochronie zabytków przewiduje sankcje pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 za uszkodzenie bądź zniszczenie zabytku. Podlegać odpowiedzialności może każdy, kto niszczy lub uszkadza zabytek, przy czym nieumyślne działanie stanowi typ uprzywilejowany przestępstwa i zagrożone jest sankcją łagodniejszą – do 2 lat pozbawienia wolności. Przestępstwo to może polegać zarówno na działaniu jak i zaniechaniu. 

Obligatoryjnie wraz ze skazaniem za przestępstwo, o którym mowa powyżej, sąd orzeka nawiązkę w wysokości wartości zniszczonego zabytku na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Zabytków.

Co dla niektórych prywatnych inwestorów może być znaczące - prowadzenie prac przy zabytku wbrew pozwoleniu niweczy również możliwość skorzystania z ulgi podatkowej na zabytki. tj możliwości odliczenia od podstawy opodatkowania do 50% wydatków poniesionych na prace przy obiekcie.

Odpowiedzialność za dopuszczenie do zniszczenia

Posiadanie nieruchomości zabytkowej, oprócz licznych korzyści, wiąże się również z obowiązkami, w tym m.in. koniecznością zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie.

Należy zatem być ostrożnym w bierności nad opieką nad zabytkiem. Zdarza się, że obiekt zabytkowy ulega samozniszczeniu w wyniku braku odpowiedniej opieki ze strony właściciela. Warto zatem pamiętać, że oprócz wspomnianej regulacji mówiącej o odpowiedzialności za uszkodzenie lub zniszczenie zabytku, zgodnie z Ustawą o ochronie zabytków, kto będąc właścicielem lub posiadaczem zabytku nie zabezpieczył go w należyty sposób przed uszkodzeniem, zniszczeniem, (…), podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

W razie dopuszczenia się wskazanego wyżej wykroczenia, inwestor może zostać zobowiązany do uiszczenia nawiązki do wysokości dwudziestokrotnego minimalnego wynagrodzenia na wskazany cel społeczny związany z opieką nad zabytkami.

Co istotneodpowiedzialność karna za zniszczenie/uszkodzenie/niezabezpieczenie zabytku dotyczy nie tylko obiektów zabytkowych widniejących w rejestrze, ale również tych znajdujących się jedynie w ewidencji, a nawet i tych nie wpisanych do żadnego katalogu, a stanowiących zabytek z mocy prawa (patrz ustawowa definicja zabytku).

Inwestor powinien zatem mieć się szczególnie na baczności przy podejmowaniu bądź planowaniu działań przy obiekcie mogącym stanowić zabytek, gdyż konsekwencje działania wbrew przepisom Ustawy o ochronie zabytków mogą mieć dotkliwe skutki nie tylko dla inwestycji, ale i samego inwestora. W celu uniknięcia przykrych niespodzianekistotne jest dokonanie szczegółowego badania nieruchomości pod kątem prawnym, pozwalającego na zmniejszenie ryzyka związanego z inwestycją w obiekt zabytkowy zarówno przed planowaną inwestycją jak i również w trakcie prac przy obiekcie.

Autor:

Adrianna Janicka

Jacek Gramza