Aktualnie jednym z najszerzej dyskutowanych tematów w branży OZE jest skala odmów wydania warunków przyłączenia do sieci elektroenergetycznej instalacji OZE, przede wszystkim instalacji fotowoltaicznych. Rok 2021 był w tym zakresie rekordowy, a operatorzy odmówili wydania warunków przyłączenia 3751 razy, co uniemożliwiło przyłączenie do sieci łącznie ponad 14 GW mocy. Dlaczego, pomimo drożejących surowców energetycznych oraz szybującej ceny MWh na Towarowej Giełdzie Energii, przedsiębiorstwa energetyczne odmawiają przyłączania do sieci kolejnych instalacji? Jak uzyskać warunki przyłączenia? Jak zaskarżyć odmowną decyzję? Zapraszam do lektury.

Lawina odmów

Zgodnie ze statystykami przedstawionymi przez ClientEarth, od roku 2015 do 2021 piętnastokrotnie wzrosła roczna odrzucona moc przyłączana, czyli moc potencjalnych instalacji OZE, które wnioskowały o przyłączenie do sieci elektroenergetycznej i ich sprawa przez właściwego operatora sieci energetycznej została załatwiona odmownie. W decyzjach odmownych wydanych w roku 2021 przodowała ENERGA-OPERATOR S.A. (1341), a duże ilości tychże wydały również Enea Operator Sp. z o.o. (1081) oraz Tauron Dystrybucja S.A. (491).

Wśród podstaw odmowy dokonania przyłączenia do sieci elektroenergetycznej w roku 2021, operatorzy przedstawiali przede wszystkim argumenty odnoszące się do przeciążenia sieci elektroenergetycznej na wskazywanym odcinku, negatywnego wpływu wskazanego w indywidualnych ekspertyzach odziaływania planowanej do przyłączania instalacji na sieć czy też braku możliwości przyłączenia nowych mocy do istniejącej sieci elektroenergetycznej, tym samym odnosząc się do braku technicznych warunków przyłączenia do sieci.

Dlaczego jednak tyle odmownych decyzji w sprawie wydania warunków przyłączenia jest wydawanych? Sprawa jest dość skomplikowana i wielowątkowa.

Zgodzić się należy z tezami przedstawionymi przez autorów raportu ClientEarth, że jednym z powodów braku realizacji przyłączy jest wiek poszczególnych elementów sieci elektroenergetycznej, który niejednokrotnie przekracza 40 lat (39% linii napowietrznych oraz 33% stacji elektroenergetycznych). Kolejną kwestią jest niezwykle dynamiczny wzrost mocy mikroinstalacji (przede wszystkim tych fotowoltaicznych instalacji prosumenckich), która w samym 2022 przekroczyła 7 GW, a więc wartość założoną w „Polityce energetycznej Polski do 2040 r.” na rok 2030. Skala wspomnianego zjawiska doprowadziła nawet do awaryjnego odłączania części z tych instalacji od sieci elektroenergetycznej, z uwagi na zagrożenie bezpieczeństwa pracy sieci jako całości. Jednocześnie nie można zapominać o kwestii pewnego konfliktu interesów występującego w ramach podmiotów zarządzających siecią elektroenergetyczną i mających obowiązek realizacji odpowiednich inwestycji w ramach jej funkcjonowania, jednocześnie planujących realizację przyłączeń własnych mocy do tej samej sieci. Przykładem jest PSE, spółka pełniąca rolę operatora sieci elektroenergetycznej, która planuje realizację instalacji energetycznych opalanych paliwami kopalnymi, o łącznej mocy 500 MW, a także budowę magazynu energii o analogicznej mocy. Budowa własnych instalacji funkcjonujących w ramach rynku mocy przez podmiot posiadający monopol prawny oraz faktyczny na przesył energii elektrycznej budzi uzasadnione zastrzeżenia z punktu widzenia bezstronności dopuszczenia poszczególnych mocy przyłączeniowych w ramach zarządzanej sieci.

Po co uzyskiwać warunki przyłączenia i jak je uzyskać?

Instalacja OZE, w tym instalacja fotowoltaiczna by móc funkcjonować, co do zasady powinna być przyłączona do sieci elektroenergetycznej. Czynność przyłączenia dokonywana jest w oparciu o przedstawione przez zobowiązanego operatora systemu elektroenergetycznego (np. Enea Operator Sp. z o.o.) warunki przyłączenia instalacji do sieci oraz następczą umowę o przyłączenie do sieci elektroenergetycznej, bądź w oparciu o procedurę zgłoszenia (dot. mikroinstalacji dysponujących już przyłączem, o mocy nie większej niż moc przyłączeniowa budynku).

Podmiot zainteresowany przyłączeniem instalacji OZE do sieci w pierwszej kolejności składa do operatora sieci wniosek o określenie warunków przyłączenia. W ciągu 14 dni od dnia złożenia wniosku należy uiścić zaliczkę na poczet opłaty za przyłączenie do sieci w wysokości 30 zł za każdy kilowat mocy przyłączeniowej określonej we wniosku o wydanie warunków przyłączenia. Nieuiszczenie zaliczki w terminie skutkuje pozostawieniem wniosku bez rozpatrzenia.

Wniosek o wydanie warunków przyłączenia musi zawierać określenie podmiotu ubiegającego się o przyłączenie oraz nieruchomości (obiektu, lokalu), informacje niezbędne do zapewnienia wymagań technicznych i eksploatacyjnych dla urządzeń, które mają być przyłączone do sieci. Do wniosku, składanego dla instalacji co do zasady większych niż mikroinstalacje, należy przedłożyć m.in. wypis i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku braku takiego planu decyzję o warunkach zabudowy oraz dokumenty stanowiące o tytule prawnym do nieruchomości, jak również pozwolenie na wznoszenie i wykorzystywanie sztucznych wysp, konstrukcji i urządzeń w polskich obszarach morskich, w przypadku budowy źródła w polskim obszarze morskim. Jednocześnie każdy z operatorów sieci może przedstawić własne dodatkowe wymagania formalne odnoszące się do dokumentacji załączanej do wniosku o wydanie warunków przyłączenia.

Jeżeli wniosek inwestora spełnia wszelkie wymagania ustawowe operator sieci elektroenergetycznej wydaje warunki przyłączenia do sieci. Zależnie od warunków technicznych danej instalacji warunki przyłączenia wydawane są w okresie od 21 do 150 dni licząc od dnia złożenia wniosku o ich wydanie, a w przypadku źródła o napięciu wyższym niż 1 kV, licząc od dnia wpłaty zaliczki na poczet opłaty przyłączeniowej.

Do wydanych warunków przyłączenia załącza się wzór umowy o przyłączenie. Warunki przyłączenia są ważne dwa lata od dnia ich doręczenia. Oznacza to, że w tym okresie powinna zostać zawarta umowa o przyłączenie do sieci elektroenergetycznej, a oświadczenie przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się przesyłaniem lub dystrybucją energii elektrycznej stanowi warunkowe zobowiązanie do zawarcia tej umowy.

Za przyłączenie instalacji wytwarzającej energię elektryczną operator sieci elektroenergetycznej pobiera opłatę za przyłączenie w jej rzeczywistej wartości. Wysokość opłaty w przypadku instalacji OZE o mocy elektrycznej zainstalowanej nie wyższej niż 5 MW stanowi połowę opłaty ustalonej na podstawie rzeczywistych nakładów na realizację przyłączenia, a w przypadku mikroinstalacji nie pobiera jej w ogóle.

W przypadku, gdy operator sieci odmówi wydania warunków przyłączenia do sieci instalacji odnawialnego źródła energii z powodu braku technicznych warunków przyłączenia wynikających z braku niezbędnych zdolności przesyłowych sieci, w terminie proponowanym przez podmiot ubiegający się o przyłączenie instalacji OZE, przedsiębiorstwo energetyczne określa planowany termin oraz warunki wykonania niezbędnej rozbudowy lub modernizacji sieci, a także określa termin przyłączenia. W przypadku natomiast uzasadnienia odnoszącego się do braku technicznych lub ekonomicznych warunków przyłączenia w zakresie mocy przyłączeniowej określonej we wniosku o określenie warunków przyłączenia instalacji OZE, przedsiębiorstwo energetyczne powiadamia podmiot ubiegający się o przyłączenie instalacji OZE o wielkości dostępnej mocy przyłączeniowej, dla jakiej mogą być spełnione te warunki. Ten może, w ciągu 30 dni od dnia otrzymania powiadomienia w tym zakresie, wyrazić zgodę na zaproponowaną moc przyłączeniową, a wtedy otrzyma warunki przyłączenia na tę moc.

Co stanowi podstawę odmowy wydania warunków przyłączenia?

Przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się przesyłem lub dystrybucją paliw gazowych lub energii ma publicznoprawny obowiązek zawarcia umowy o przyłączenie do sieci. Nie jest to jednak obowiązek bezwzględny. By on wystąpił konieczne jest również by przedsięwzięcie to było opłacalne ekonomicznie, wystąpiły techniczne możliwości przyłączenia do sieci, a żądający przyłączenia wypełnił warunki wynikające z umowy przyłączenia. Przedsiębiorstwo energetyczne może przede wszystkim odmówić wydania warunków przyłączenia dla instalacji OZE w przypadku braku technicznych lub ekonomicznych warunków przyłączenia.

Brak warunków technicznych przyłączenia należy rozumieć jako techniczną przeszkodę o charakterze trwałym nie dającą się usunąć, pomimo podjęcia prób w tym celu. Odnosi się to zarówno do obecnej sytuacji zarządzającego siecią jak i jego planów na przyszłość. Przez warunki techniczne przyłączenia można rozumieć zdolność do odbioru lub dostarczania energii przez istniejącą sieć dystrybucyjną, którą zobowiązany jest ocenić jej operator, w zakresie swoistego zakresu luzu decyzyjnego.

Co do przeszkód ekonomicznych, zagadnienie to ma charakter sporny oraz niejednoznaczny. O braku „ekonomicznych” warunków, o których mowa, można mówić wtedy, gdy koszty przyłączenia konkretnego podmiotu do sieci odbiegają rażąco od kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwo przyłączające w przypadkach typowych. W tym względzie konieczna wydaje się jednak analiza konkretnych sytuacji. Przykładowo, przedsiębiorstwo energetyczne może odmówić zawarcia umowy o przyłączenie, gdy obiekt, który ma być przyłączony, jest usytuowany w miejscu istotnie odległym (lub trudno dostępnym) od istniejącej sieci bądź sam operator nie ma w planach rozwoju danego fragmentu sieci, do którego przyłączyć się chce wnioskodawca.

Można zauważyć, iż z uwagi na niezwykłą niedookreśloność przesłanek wydania warunków przyłączenia oraz ewentualnego odmownego rozpatrzenia wniosku inwestora oddaje w ręce operatora sieci niezwykle szerokie władztwo decyzyjne, czego efekt możemy widzieć w porażających statystykach dotyczących ilości wydanych odmów wydania warunków przyłączenia.

Czy jednak istnieje możliwość zwalczania decyzji o odmowie wydania warunków przyłączenia do sieci?

Procedura odwoławcza

W sytuacji otrzymania odmowy wydania warunków przyłączenia do sieci inwestor może wystąpić do Prezesa URE o rozstrzygnięcie sporu w tym zakresie.

Do postępowania toczącego się opisywanym trybie stosuje się Kodeks postępowania administracyjnego, mimo że sprawy rozstrzygane w tym trybie mają charakter spraw cywilnych. Jednocześnie wskazać należy, że zastosowanie znajdują instytucje procedury administracyjnej odnoszącej się do terminów załatwienia sprawy, co oznacza iż decyzja powinna zostać wydana w opisywanym zakresie maksymalnie w ciągu miesiąca od dnia wpływu wniosku inwestora o rozstrzygnięcie sporu.

Od decyzji administracyjnej Prezesa URE odnoszącej się do odmowy wydania warunków przyłączenia przysługuje dalej stronie odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie - sądu ochrony konkurencji i konsumentów.

Autor: Wojciech Kasprzak