W każdej umowie wzajemnej (a za taką modelowo możemy uznać umowę SPA) świadczenia sprzedawcy i kupującego powinny być świadczeniami wzajemnymi. W większości przypadków sprzedawca przeniesie na kupującego własność udziałów/przedsiębiorstwa, a kupujący  zapłaci za nie cenę. Cena to nic innego jak pewna wartość majątkowa, stanowiąca w odczuciu stron świadczenie ekwiwalentne do sprzedawanych udziałów.

Co o cenie mówi polskie prawo?

Jeżeli strony dla umowy wybiorą polskie prawo, wówczas muszą liczyć się z pewnymi niuansami związanymi z unormowaniem ceny w przepisach Kodeksu cywilnego. Niestety jak pokazuje doświadczenie strony często zapominają o niuansach wynikających wprost z przepisów, co wiąże się z brakiem przewidywania skutków prawnych zapisów. O czym warto pamiętać?

Bez ceny nie ma ważnego zawarcia umowy

Cena to jeden z elementów przedmiotowo istotnych umowy sprzedaży, brak porozumienia w zakresie ceny, jak również brak jednoznacznych i zrozumiałych zapisów w tym zakresie, może oznacza, że nie doszło do ważnego i skutecznego zawarcia umowy.

Cena to pieniądz

Cena zawsze będzie wartością wyrażoną w pieniądzu. Jeżeli transakcja polega na wymianie akcji bądź udziałów w zamian za przedmiot transakcji, z prawnego punktu widzenia nie mamy do czynienia z zapłatą ceny. Musimy wówczas pamiętać o zachowaniu warunków formalnych właściwych dla nabycia określonych rzeczy bądź praw korporacyjnych.

Waluta

Strony mają swobodę w wyborze waluty, w jakiej ustalona zostaje cena. Jednakże polskie przepisy gwarantują kupującemu możliwość zapłaty w złotówka, o ile nie oznaczymy w umowie, oprócz wskazania, że kupujący zapłaci kwotę X USD (bądź w innej walucie), zobowiązania do zapłaty w walucie obcej. Jeżeli nie poczynimy odpowiedniego zastrzeżenia sprzedawca nie może odmówić przyjęcia zapłaty ceny w złotówkach. Ma to o tyle znaczenie, że zapłata w innej niż umówiona waluta, może prowadzić do zwiększenia kosztów transakcyjnych po stronie sprzedawcy tj. konieczność przewalutowania, otworzenie rachunków walutowych. Dodatkowo różnice kursowe mogą prowadzić do nadpłat i niedopłat. Dlatego warto zadbać o precyzyjne postanowienia umowne w zakresie tej kwestii.

W przypadku wyboru waluty innej niż PLN (przypis red. autor nie lubi terminu „waluta obca”)  i opóźniania się z zapłatą przez kupującego, sprzedawca może żądać zapłaty w PLN według średniego kursu NBP z dnia dokonywania zapłaty. Jest to uprawnienie sprzedawcy, jeżeli to dla niego korzystniejsze, może nadal żądać zapłaty w walucie innej niż PLN. 

Zapłata ceny, a inne świadczenia

Kodeks cywilny zakłada, że w przypadku braku odmiennych postanowień, strony spełniają swoje obowiązki równocześnie, czyli jeżeli nie poczynimy w umowie stosownych zastrzeżeń własność udziałów przechodzi na kupującego z momentem zapłaty ceny.

Dodatkowo strona, która ma uzasadnioną wątpliwość, co do możliwości spełnienia obowiązków przez drugą stronę, ze względu na jej trudną sytuację majątkową, może powstrzymać się ze spełnieniem swojego świadczenia. Czyli jeżeli sprzedawca ma wątpliwość co do możliwości włożenia kasy przez kupującego, może wstrzymać się z closingiem. Należy pamiętać również o uprawnieniu do odstąpienia od umowy w przypadku braku terminowego spełnienia świadczenia przez drugą stronę.

Sposoby zapłaty ceny

Podstawowym sposobem zapłaty ceny jest przelew na rachunek bankowy. Zapłata w gotówce  jest ograniczona ze względu  na przepis ustawy Prawo Przedsiębiorców i ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowania terroryzmu. Konieczność zapłaty za pośrednictwem rachunku bankowego istnieje zawsze,  gdy stroną transakcji jest przedsiębiorca i wartość transakcji przekracza 15.000,00 PLN. Jednocześnie jeżeli transakcja w gotówce przekracza 10.000 EUR podlega ona zgłoszeniu do GIIF i sprawia, że podmiot przyjmujący gotówkę w tej kwocie staje się instytucją obowiązaną w rozumieniu Ustawy o praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, co wiąże się z kolejnymi obowiązkami.

Closing

Z praktycznego punktu widzenia do zapłaty ceny dochodzi na tzw. closingu, a więc podczas spotkania stron, na którym dochodzi do podpisania dokumentacji przenoszącej własność przedmiotu transakcji. Oczywiście możemy oznaczyć moment zapłaty ceny poprzez wskazanie daty, upływu okresu od oznaczonego zdarzenia.

Dlaczego moment zapłaty jest tak istotny?

Moment zapłaty ceny oznacza wykonanie zobowiązania przez kupującego, co w praktyce może oznaczać, że nie dojdzie do sytuacji, w której sprzedawca będzie miał okazję skorzystać z uprawnień wynikających z niewykonania albo nienależytego wykonania zobowiązania.

W przypadku zastrzeżenia przejścia udziałów do momentu zapłaty ceny, to moment ten wyznacza przejście na kupującego praw i obowiązków związanych z przedmiotem transakcji. Kupujący nie zostaje właścicielem udziałów do czasu zapłaty ceny. Jest to element dyscyplinujący kupującego i zabezpieczający sprzedawcę jednocześnie w kontekście zapłaty ceny, ale też innych świadczeń w transakcjach M&A oznaczonych w pieniądzu. Dodatkowo należy pamiętać, że zwyczajowo za moment zapłaty ceny uznaje się chwilę uznania rachunku bankowego wierzyciela, czyli moment, w którym cena zostanie zaksięgowana na rachunku bankowym sprzedawcy. Oczywiście moment ten możemy odmiennie ukształtować w umowie.

Raty i korekta ceny

Cena może zostać rozłożona na raty. Raty mogą być płatne w określonych terminach, ale też po spełnieniu się określonych w umowie warunków (np. poprzez klauzulę earn-out). Może też ona ulec korekcie na podstawie mechanizmów umownych opartych na korekcie danych finansowych (mechanizm completion accounts).

Zapłata ceny przez podmiot trzeci

Nic nie stoi na przeszkodzie, aby zapłata ceny nastąpiła przez podmiot trzeci, np. przez instytucję finansującą. Sprzedawca nie może sprzeciwić się zapłacie ceny przez inny podmiot niż kupujący, a zobowiązanie do zapłaty kupującego wygasa również wtedy, gdy zapłaty ceny dokona osoba trzecia. Nawet jeżeli z istoty transakcji wynika, że kupujący powinien posiadać odpowiednie zaplecze finansowe, sprzedawca nie może odmówić przyjęcia zapłaty ceny od innego podmiotu, jeżeli odmówi to on pozostaje w zwłoce. Zatem kwestie posiadania odpowiednich zdolności do finansowania przedsięwzięcia (np. w przypadku fuzji) należy dokładnie zabezpieczyć poprzez zastrzeżenie warunków i zabezpieczenie zdolności finansowych stron odpowiednimi oświadczeniami (więcej o oświadczeniach i zabezpieczeniach przeczytasz: Oświadczenia i zapewnienia tzw. repy w umowie sprzedaży - trzy konsekwencje naruszenia).

 Autor: Kinga Nowak