Udział w zyskach i stratach jest pochodną wyniku finansowego, jaki osiąga spółka za dany rok obrotowy. Mając na uwadze fakt, że spółki komandytowe są obowiązane do prowadzenia ksiąg rachunkowych, podział zysku następuje po sporządzeniu i zatwierdzeniu sprawozdania finansowego wykazującego zysk lub stratę jednostki po zakończeniu roku obrotowego. Udział w zyskach i stratach jest obszarem, w którym wspólnicy posiadają szerokie pole do regulacji (w tym zmiany lub uszczegółowienia względnie obowiązujących zasad kodeksowych). Wspólnicy mogą w umowie spółki w sposób zasadniczo dowolny, w granicach swobody umów, regulować kwestie udziału w zyskach i stratach spółki komandytowej, z zastrzeżeniem aspektów podatkowych, w zakresie których udział w zysku powinien uwzględniać warunki rynkowe i być uzasadniony gospodarczo. W szczególności wspólnicy mogą ustalić stałe zasady podziału zysku (np. określenie stałej proporcji udziału w zysku) lub zmienne, np. ustalane na podstawie corocznej uchwały w odniesieniu do innych wskaźników np. wpływu na prowadzenie spraw spółki, ryzyka ponoszonego przez poszczególnych wspólników itp. Przyjmuje się przy tym, że całkowite wyłączenie wspólnika (komandytariusza lub komplementariusza) z udziału w zysku byłoby sprzeczne z naturą spółki i przekraczałoby granice swobody umów, choć dopuszczalne może być np. czasowe wyłączenie komandytariuszy z udziału w zysku, w celu umożliwienia spółce rozwoju.

Przykład postanowienia umowy spółki:

Wspólnicy uczestniczą w zysku spółki w następujących częściach:

- wspólnik A – 70%,

- wspólnik B – 30%.

W umowie spółki wspólnicy mogą również postanowić, jaka część zysku przeznaczana jest do podziału, a jaka pozostawiana w spółce, np. w celu rozwoju, realizacji inwestycji itp. Wspólnicy mogą również pozostawić decyzję do corocznego rozstrzygnięcia, w uchwale wspólników podejmowanej po zakończeniu każdego roku obrotowego. Ze względu na strukturę spółki komandytowej i konieczność opodatkowania dochodów przypadających na wspólników spółek komandytowych, w określonych okolicznościach inne sposoby wyposażenia spółki w majątek mogą mieć inne skutki podatkowe, (np. powiększenie wkładów, pożyczki wspólników itp.), stąd warto z góry rozważyć sposób, w jaki ewentualne zyski w spółce miałyby być reinwestowane.

Przykład postanowienia umowy spółki:

Wspólnicy uczestniczą w zysku w częściach równych. Wspólnicy mogą przeznaczyć do 10% zysku za poprzedni rok obrotowy na zwiększenie wkładów wspólników do spółki proporcjonalnie do ich udziału w zysku, na podstawie uchwały wspólników podjętej zwykłą większością głosów.

Jeżeli wspólnicy nie ustalą innych zasad podziału zysku, zastosowanie mają zasady kodeksowe. Ogólna zasada stanowi, że każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu.

Jednak w odniesieniu do spółki komandytowej szczególna regulacja dotyczy komandytariuszy, którzy uczestniczą w zysku spółki proporcjonalnie do wkładu rzeczywiście wniesionego (a nie umówionego) przez danego komandytariusza do spółki. Tym samym należy przyjąć, że w przypadku braku odmiennych postanowień umowy spółki, wyliczenie zysku przypadającego na każdego komplementariusza i komandytariusza wymaga obliczenia wartości wkładów wniesionych przez komandytariuszy, przy czym część zysku przypadająca na komandytariuszy dzieli się pomiędzy nich proporcjonalnie do wkładu rzeczywiście wniesionego do spółki, a część zysku przypadająca na komplementariuszy dzieli się pomiędzy nich w częściach równych (niezależnie od wkładów). Specyficzna zasada dotycząca komandytariuszy ma na celu zmotywowanie ich do wniesienia pełnego wkładu, co podkreśla ich bardziej kapitałowy – niż w przypadku komplementariuszy – związek ze spółką i istotność realizacji zobowiązania do wniesienia wkładów przez komandytariuszy dla rozwoju spółki (w porównaniu do podstawowego obowiązku komplementariuszy, czyli prowadzenia spraw spółki). Treść przepisu art. 123 § 1 ksh., w szczególności sformułowanie „proporcjonalnie do jego wkładu rzeczywiście wniesionego do spółki” może jednak budzić wątpliwości interpretacyjne.

W mojej ocenie zysk w spółce komandytowej,  w braku odmiennych postanowień umowy spółki, wyznacza reguła per capita („według głów”) z uwzględnieniem proporcji wkładu komandytariusza rzeczywiście wniesionego do jego wkładu umówionego. Tym samym zarówno komplementariusze jak i komandytariusze uczestniczą równo w zysku spółki komandytowej (niezależnie od wartości kwotowej wkładów), przy czym komandytariusz zostanie zrównany z komplementariuszem co do uczestnictwa w zysku dopiero wtedy, gdy w całości wniesie umówiony przez siebie wkład do spółki. W przypadku odstąpienia w umowie spółki od kodeksowej zasady równego i proporcjonalnego podziału zysku, komandytariusze mogą uczestniczyć w zysku nawet w przypadku niewniesienia wkładu

Przy przygotowywaniu umowy spółki komandytowej szczególnie staranna regulacja rekomendowana jest w zakresie zasad udziału w zysku komplementariuszy i komandytariuszy, aby uniknąć ewentualnych sporów. W praktyce spółek prawa handlowego najlepiej sprawdza się procentowe określenie w umowie spółki udziału w zysku przez poszczególnych wspólników, wsparte dokładnymi postanowieniami kształtującymi ewentualne zmiany w zakresie udziału w zysku (np. penalizujące niepełne lub całkowity brak wniesienia wkładu przez komandytariusza).

Przy podziale zysku wspólnicy powinni zweryfikować czy nie zachodzą obligatoryjne przesłanki przeznaczenia zysku, np. na pokrycie udziału kapitałowego komplementariusza lub komandytariusza, uszczuplonego wcześniej w wyniku pokrycia straty (art. 52 § 2 ksh.) lub na uzupełnienie wkładu komandytariusza rzeczywiście wniesionego do wysokości wkładu umówionego (art. 123 § 2 ksh.) Przepisy te mają charakter bezwzględnie obowiązujący, a zatem wspólnicy nie mogą dokonać innych ustaleń (zarówno w umowie spółki jak i na podstawie uchwały wspólników) w zakresie przeznaczenia zysku w przypadku uszczuplenia udziału kapitałowego lub wniesienia niepełnego wkładu.

Przykład

Zysk spółki za rok 2018 wyniósł 100.000,00 zł, a udział w zysku komandytariusza wyniósł 5.000,00 zł. W związku z tym, że komandytariusz wniósł jedynie 500,00 zł z wkładu umówionego na kwotę 2.500,00 zł, kwotę 2.000,00 zł z zysku przypadającego na tego komandytariusza przeznacza się obligatoryjnie na uzupełnienie jego wkładu, natomiast pozostałą kwotę 3.000,00 zł należy wypłacić komandytariuszowi tytułem udziału w zysku.

Należy również wskazać, że w przypadku zawarcia wyraźnych zasad podziału zysku w umowie spółki lub w ich braku, powstanie prawa do żądania wypłaty udziału w zysku następuje nawet w przypadku braku podjęcia uchwały w tym przedmiocie. W orzecznictwie przyjęło się, objęcie spółki obowiązkiem zatwierdzenia sprawozdania finansowego nie później niż 6 miesięcy od końca roku obrotowego oznacza, że jest to czas niezbędny, by spółka spełniła świadczenie, w przypadku zgłoszenia przez wspólnika roszczenia o wypłatę zysku. W praktyce zatem, z momentem bezskutecznego upływu terminu do podjęcia uchwały, wspólnik może domagać się wypłaty udziału w zysku, jeśli spółka zysk osiągnęła.

W przypadku poniesienia przez spółkę straty, konieczne jest jej pokrycie. Zgodnie z regulacją ustawową, komplementariusze uczestniczą w stracie w częściach równych, natomiast komandytariusze jedynie do wartości umówionego wkładu. Udział komandytariusza w stratach jest zatem ograniczony kwotowo. Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że próg udziału w stratach komandytariusza został powiązany z wkładem umówionym, nawet jeśli nie został on w rzeczywistości wniesiony.

Przykład

Strata spółki za rok 2018 wyniosła 100.000,00 zł, komandytariusz wniósł jedynie 500,00 zł z wkładu umówionego na kwotę 2.500,00 zł. Komandytariusz uczestniczy w stracie do kwoty 2.500,00 zł (500,00 zł z wniesionego do spółki i do kwoty 2.000 zł z majątku prywatnego), w pozostałym zakresie w stracie uczestniczą komplementariusze.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami umowa spółki może również zwolnić wspólnika (zarówno komplementariusza jak i komandytariusza) od udziału w stratach. Należy jednak podkreślić, iż postanowienie to ma charakter głównie wewnętrzny i ma wpływ na sposób pokrycia strat przez poszczególnych wspólników (w tym skutkujące pomniejszeniem ich udziałów kapitałowych w spółce), nie prowadzi jednak do ograniczenia subsydiarnej odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania spółki.

Autor: Przemysław Musioł

Czytaj także:

• Wpłata zaliczek na poczet zysku w spółce.
• Wniesienie wkładu do spółki komandytowej.
• Niewniesienie wkładu do spółki komandytowej.